حق آزادی بیان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- عنوان: حق آزادی بیان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
چکیده
حق آزادی بیان که یکی از حقوق اساسی و مهم بشری است در اسلام با عنوان اصل شورا، امر به معروف و نهی از منکر، قول احسن و … مورد حمایت و تاکید قرار گرفته است؛ همچنین در اسناد بین المللی حقوق بشری نیز این حق مورد حمایت قرار گرفته و به کرات از آن نام برده شده است. کشور جمهوری اسلامی ایران از یک طرف حکومت خود را بر مبنای قوانین اسلامی بنا نهاده و از طرف دیگر جزو ملت ها و کشورهایی است که از جمله امضاکنندگان اسناد بین المللی حقوق بشری است، لازم به توضیح است که دولت ایران در سال 1347 بدون هیچگونه پیش شرطی میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی را امضا کرده و در سال 1354 به تصویب مجلس رسانده است، بنابراین با توجه به آنکه کشور ایران عضو این میثاق است، لذا ملزم است مفاد آن را به طور کامل رعایت کند.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در بخش مربوط به حقوق ملت، از حق آزادی بیان حمایت شده و آن را جزو حقوق اساسی افراد به شمار آورده است و این خود نشان می دهد که این حق در قانون ایران دارای ارزش و اعتبار حقوقی است و کسی نمی تواند منکر آن شود. در این پژوهش سعی شده است با بهره گیری از منابع موجود و تحلیل محتوا به بررسی وضعیت حقوق بشر و عقیده در پرتو قانون اساسی ایران بپردازیم.
کلمات کلیدی
- آزادی بیان
- حقوق بشر
- قانون اساسی ایران
- آزادی سیاسی
مقدمه
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صراحت از عبارت آزادی بیان و اندیشه یادی به میان نیامده اما آزادی بیان و عقیده را می توان به طور ضمنی از اصل 23 استنباط کرد. این اصل مقرر می دارد: «تفتیش عقاید ممنوع است و هیچکس را نمی توان به صرف داشتن عقیده ای مورد تعرض و مواخذه قرار داد…». ظاهرا این اصل فقط به آزادی عقیده اشاره دارد اما به نظر می رسد منظور از تدوین این اصل، آزادی بیان و عقیده است چرا که این امر بدیهی است تا زمانی که یک عقیده و اندیشه ای ظاهر و ابراز نشود، نمی توان آن را مورد مواخذه و تعرض قرار داد، پس بنابراین می توان آزادی بیان عقیده و اندیشه را از این اصل استنباط کرد. اصل دیگری که می توان گفت به آزادی بیان اشاره دارد، اصل 24 قانون اساسی است که در آن مقرر شده «نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معین می کند». در این اصل به یکی از مصادیق برجسته و بارز آزادی بیان یعنی «آزادی مطبوعات و نشریات» اشاره شده که افراد (شهروندان) می تواند دیدگاه ها، اندیشه ها و عقاید خود را از طریق نوشته های کتبی یعنی مطبوعات و نشریات ابراز دارند. اگرچه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (اصل 24) آزادی بیان به صراحت و به طور کامل همچون عبارات مندرج در این میثاق بین المللی، بیان نشده و فقط به عبارت آزادی مطبوعات اشاره شده است ولی می توان گفت با توجه به آنکه در ماده 19 میثاق، عبارت آزادی بیان و اطلاعات از هر نوع و قید به صورت شفاهی، کتبی، چاپ یا به صورت هنری یا به هر وسیله دیگر، به خوبی نشان می دهد که با توجه به عضویت ایران در این میثاق، اعمال حق آزادی بیان تمام مصادیق بالا را شامل می شود. در واقع یکی از تکالیف قانونی دولت جمهوری اسلامی ایران اهتمام در «بالا بردن سطح آگاهی های عمومی در همه زمینه ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه های گروهی و وسایل دیگر» (بند 2 اصل سوم) است. این اصل تایید بر این مطلب است که مطبوعات و نشریات به عنوان مصداق آزادی بیان مورد استفاده افراد است چرا که می تواند ابزار مناسبی برای رشد فرهنگی و ارشادی شهروندان جامعه باشد.