مسأله آلودگی یکی از مهمترین و حادترین مسائل ناشی از تمدن انسانی در جهان امروز به شمار می رود؛ چرا که از اعماق چند هزار متری زمین گرفته تا معادن، آبهای تحت الارضی، بیوسفر، تروپوسفر و حتی در داخل هواپیماهای بلند پرواز و جو خارجی زمین، چرخه و سیستم حیات را مورد تهدید قرار داده است. مولکول آلاینده ای که امروزه از کارخانه یا منبع آلوده کننده دیگری مثلاَ در اروپا، وارد محیط می شود، اگر تجزیه نشود یا تغییر شکل ندهد، احتمالاَ بعد از چندی می تواند در ریه انسانهایی که در قلب جنگلهای آفریقا یا دشتهای وسیع آسیا زندگی می کنند وارد شود.
آلودگی برای افراد مختلف مفهوم و معنی متفاوتی دارد. مردم معمولی ممکن است تحریک چشم ناشی از یک گاز یا آب آلوده را آلودگی به حساب آورند. برای کشاورزی که یک عامل به گیاهان یا حیواناتش آسیب می رساند آلودگی محسوب می شود؛ اما هرگاه بخواهیم تعریف جامع و کلی و در عین حال ساده و همه فهمی برای آلودگی محیط زیست در نظر بگیریم چنین می توان گفت که آلودگی محیط عبارت است از «وجود یک یا چند ماده آلوده کنند در محیط زیست به مقدار و مدتی که کیفیت یا چرخه طبیعی را به طوری که مضر به حال انسان یا حیوان، گیاه و یا آثار و ابنیه باشد، تغییر دهد. به بیان ساده تر هرگاه ماده یا موادی بیگانه با غلظتی خاص وارد عناصر محیطی شوند و تعادل طبیعی آنها را بر هم بزنند صحبت از آلودگی می شود.»
اینکه جهان کنونی با بحران محیط زیست روبه رو است، مسئله تازه ای نیست که اینجا از آن صحبت شود. کتابها و مقاله های بسیاری روزانه در سراسر جهان منتشر می شود که هشدار دهنده این مسئله است. در کشور ما هم تا کنون کتابهای زیادی منتشر شده، مقاله های زیادی منتشر شده و روزنامه ها و نشریات بارها و بارها به این نکته مهم پرداخته اند که تکرار آن اینجا ضرورتی ندارد و از موضوع بحث دور است. چیزی که حائز اهمیت است و کارشناسی تخصصی می طلبد این است که به طور ویژه در ایران برای مقابله با این آلودگیها چه اقداماتی شده است؟ سازمانهای متولی محیط زیست تا چه اندازه توانسته اند در این راستا موفق عمل کنند و باری از آلودگی روزافزون محیط زیست ایران را بردارند؟ آن هم در کشوری که با بحران محیط زیست روبه رو است و این را همه می دانند؛ حتی عموم مردم، هرچندکه این مطلب را ابتدایی درک کرده باشند؛ چه اینکه مردم ایران هر روز شاهد آلودگیهای بسیاری هستند؛ از آلودگی هوای شهرها گرفته تا طعم بد آبی که استفاده می شود. طراوت جنگلها و رودخانه ها و دریاهای زیبای ایران از بین رفته و مردم به طور فزاینده ای با این بحران روبه رو هستند و شاید وقت آن رسیده باسشد که صراحتا اعلام شود اگر فکری به حال این معضل نشود آلودگی همچون یک بمب ساعتی عمل می کند و بالاخره روزی منفجر می شود و آنگاه تمام سازمانهایی که خود را مدافع این مهم می دانند باید پاسخگو باشند.
نمی توان گفت که کدام آلودگی بیشتر است و کدام خطرناکتر؛ اما بیایید فرض کنیم که مثلاً آلودگی هوا را با رفتن به مناطق غیر آلوده و حتی خیلی ساده تر با زدن یک ماسک حل کنیم(کلاه بزرگی که شاید خود مردم سر خود گذاشته اند)، آلودگی آب را چه می کنیم؟ فراموش نکنیم که آب یک منبع محدود دارد و تجدید آن سالهای سال طول می کشد. در جهان کنونی که تفکر غلط لازمه پیشرفت بیشتر به ازای مصرف بیشتر منابع، روند رو به رشدی دارد، وقتی ما به سادگی شیر آب منزل خود را باز می کنیم و آب سرد و گوارا می نوشیم، تصور اینکه این مایه حیات روزی تمام شود سخت است، اما به راستی اینگونه است. بحران آلودگی آب در ایران بسیار جدی تر از چیزی است که رسانه ها بیان می کنند و بی گمان این وظیفه دولت است که با این مشکل رو به رو شود و آن را حل کند؛ اما دولت ایران چه کرده است؟ این تحقیق با عنایت به این موضوع و ضرورت آن اقدامات دولت رابرای حل بحران آلودگی آب ایران مورد بررسی قرار داده است و با نگاهی اجمالی به فعالیتهای دولت در راستا، بحران آلودگی آب در ایران و سیاستهای دولت برای رفع آلودگی پرداخته است.
مقدمه 3
1. آلاینده¬های آب و تأثیرات آنها بر حیات انسان 5
2. آلودگی آب، فراتر از یک مسئله ساده 10
3. آلاینده¬های صنعتی آب 16
4. تاثیر فعالیتهای کشاورزی بر کیفیت آبهای سطحی و زیرزمینی 16
1.تهران، شهر بی دفاع 23
2.کارون، یادگار ایرانی 43
3.آلودگی نفتی روستای اسماعیل آباد شهر ری، یک قدم تا پایتخت 57
4. زاینده رود، رود مرده 64
5. خزر زیبا، میان مرگ و زندگی 66
6.مشهد: آیا آب آلوده است؟ 78
7. سد قشلاق، زیبای آلوده 87
8. رودخانه ها، شریانهای حیات 90
9. تمام ایران، سرای من است. 105
1. آیین نامه¬ی جلوگیری از آلودگی آب (مصوب18/2/1373) 124
2.آیین نامه بهداشت محیط، مصوب هیأت دولت 129
3. متن کامل کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر 133
4. قطعنامه¬ی هفدهمین کنگره¬ی بین المللی آبیاری و زهکشی اسپانیا - گرانادا 148
5. آیین نامه¬ی اجرایی ماده 134 قانون برنامه سوم توسعه 149
1. تشکیل کمیته¬ی کشوری حفاظت از رودخانه¬ها، میراث طبیعی بی¬جان را نجات می¬دهد 152
2. بررسی تخلف سازمانهای مسئول حفاظت از رودخانه¬ها در مجلس 154
3. حفاظت از رودخانه¬های کشور متولی مشخصی ندارد 155
4. طرح مجلس برای جلوگیری از آلودگی 157
5. نشست مشترک مدیران آب منطقه¬ای مازندران و گلستان با قضات به منظور بررسی راهکارهای حفاظت از انفال عمومی 158
6. ایران عضو دائم منابع زیست محیطی خزر شد 158
7. آموزش خانه به خانه مقابله با آلودگی آب، طرح اداره¬ی کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان 159
8. دفتر بررسی آلودگی آب و خاک، گامی به جلو 162
9. الگوی ارزیابی زیست محیطی کارخانجات فولاد تدوین شد 163
10. پالایشگاه تهران بیش از 200 میلیارد ریال جریمه شد 165
11. اجرای پروژه¬ی جمع آوری فاضلاب روستاههای اطراف شهر تهران 166
12. عملیات اجرایی شش واحد تصفیه خانه¬ی فاضلاب تهران آغاز می¬شود 166
نتیجه¬گیری 168
فهرست منابع و مأخذ 169