قبل از گفتگو درباره کاوش های ژئو فیزیکی در امر اکتشاف نفت شرح مختصری در تعریف علم ژئوفیزیک بی مناسبت به نظر نمی رسد. همانطور که از کلمه ژئوفیزیک استنباط می شود این علم تلفیقی از دو دانش زمین شناسی و فیزیک است به این معنی که از اصول - روش ها و اندازه گیری های فیزیکی برای شناسائی زمین و نیروهای مربوط به آن استفاده می شود. به این ترتیب ژئوفیزیک در میان علوم دارای موقعیتی تقریبا استثنائی است زیرا به همان اندازه که ارتباط علومی چون فیزیک یا ریاضی یا شیمی و بیولوژی طبیعی بنظر می رسد تلفیق فیزیک که بر مبنای بیان دقیق ریاضی قرار گرفته است با زمین شناسی که حتی در حال حاضر هم تا حدی جنبه توصیفی دارد نا آشنا جلوه می نماید. باید توجه داشت که توصیفی بودن زمین شناسی به سبب عظمت فوق العاده نیروهای «زمینی» و کندی نسبی صورت گرفتن تغییرات زمین شناسی و عدم امکان برقراری شرایط آزمایشگاهی در مقیاس مناسب بوده است و بهمین علل تا این اواخر در بیان کیفیات زمین شناسی از استنتاجات منطقی و تا حدی تفکرات علمی استفاده می شده است.
در حقیقت ظهور علم ژئوفیزیک از هنگامی بود که زمین شناسان برای توضیح و تشریح و شناخت پدیده های زمین شناسی به اندیشه استفاده از تجارب آزمایشگاهی و اندازه گیری های فیزیکی افتادند. با اینکه شروع این علم نیز مانند سایر علوم غیر مشخص و بطئی بوده ولی همگام با سایر علوم در قرن حاضر دامنه آن سریعا گسترش یافت. هر چند امروزه ژئوفیزیک بچندین شعبه متمایز تقسیم گردیده و هر یک از این شعب نیز برای خود در حد علم جداگانه ای قرار دارد ولی می توان آنرا به دو شعبه اصلی ژئوفیزیک عمومی یا نظری و ژئوفیزیک اکتشافی تقسیم نمود. در ژئوفیزیک عمومی بیشتر مسائلی که جنبه کلی داشته و بوضعیت ساختمانی کره زمین و نیروهای آن مربوط می شود مورد توجه قرار می گیرد و مسائلی مانند شکل - موقعیت - ساختمان داخلی - جاذبه - حوزه مغناطیسی - حرکات و نیروهای کوه زائی - حرکات قاره ها - زلزله - آتش فشان - اقیانوس ها - آتمسفر و سن زمین مور مطالعه می باشد. در ژئوفیزیک اکتشافی بر عکس ژئوفیزیک عمومی مسائل مورد بحث جنبه محلی داشته و سعی بر آن است که با انجام آزمایشات و اندازه گیری های فیزیکی وضعیت ساختمانی و شکل چین خوردگی لایه ها یا جنس طبقات نسبتا سطحی پوسته جامد زمین مشخص گشته و در نتیجه مناطقی که برای اکتشاف و استخراج معادن اعم از نفت - آب یا کانی ها مناسب تشخیص داده می شود تعیین گردد. متاسفانه نتایج مستقیم هیچیک از این آزمایشات و اندازه گیری (باستثنای یکی دو مورد) وجود کانی بخصوص را در ناحیه مورد آزمایش تأیید نمی نماید بلکه تجزیه و تحلیل و تعبیر و تفسیر این نتایج بر اساس اصول شناخته شده زمین شناسی و ژئوفیزیک عمومی با توجه به وضعیت خاص زمین شناسی منطقه مورد مطالعه بر شواهدی از امکان وجود کانی به خصوص دلالت می نماید.
مقدمه 3
لرزه نگاری.. 5
انتشار امواج طولی: 5
انعکاس و انکسار امواج طولی: 8
مطالعات لرزه نگاری انعکاسی: 10
محاسبات عمق و شیب: 11
مطالعات لرزه نگاری انکساری: 14
دستگاههای لرزه نگاری و روش بکار بردن آنها: 17
الف - تولید امواج لرزه ای.. 17
ب - انعکاسات.. 19
ج - ژئوفونها 19
د- دستگاه تقویت کننده 21
ه - ضبط بر روی نوار کاغذی یا فیلم. 21
و- ضبط بر روی نوار مغناطیسی.. 22
تغییرات و تصحیحات بعدی اطلاعات لرزه نگاری.. 25
تعبیر و تفسیر مدارک لرزه نگاری: 26
لرزه نگاری دریائی: 27
گراویمتری (ثقل سنجی) 28
تغییرات جاذبه در سطح زمین: 29
الف - موقعیت جغرافیائی نقاط.. 29
ب - اختلاف ارتفاع بین نقاط.. 29
ج - اثر جزر و مد. 29
د - عوامل توپو گرافی.. 29
ه - تغییرات زمین شناسی.. 30
دستگاههای گراویمتری.. 30
روش مطالعات ثقل سنجی.. 32
الف - قرائتهای صحرائی: 33
تصحیحات توپوگرافی: 34
تصحیحات مربوط به جزر و مد: 35
تصحیحات ایزوستازی: 35
تعبیر و تفسیر های گراویمتری: 35
نقشه های گراویمتری و تعبیر و تفسیر آنها: 37
گراویمتری در دریا: 38
استفاده از روش های دیگر مطالعات ژئوفیزیکی: 38
روش های ژئوفیزیکی در اکتشاف ذخایر هیدروکربوری.. 39
نتیجه گیری: 43
منابع: 44